Kanısına Ne Demek? “Kanıya Varıldı” Masalına Kanmayın!

Ben açık konuşacağım: “Kanısına varıldı” ifadesi, Türkçenin en cilalı kaçamaklarından biri. Birilerinin sorumluluk almadan hüküm kurmasına yarayan, bilimselmiş gibi duran bir sis bombası. Evet, sert girdim; çünkü “Kanısına ne demek?” sorusu masum değil. Dilin bu küçük kıvrımı, hayatımızdaki büyük bulanıklıkları besliyor. Peki gerçekten neyi gizliyor, neyi parlatıyor, neleri sakatlıyor?

Kısa Tanım: “Kanı”, “görüş, yargı” demektir; “kanısına varmak” ise “delil ve akıl yürütmeyle bir sonuca ulaşmak” anlamına gelir. Ama iş, kullanımda çoğu kez delil yerine kanaate, ölçüm yerine sezgiye yaslanır.

Kelimeye Çıplak Bakış: “Kanı”, “Kanısına”, “Kanıya Varmak”

“Kanı” eski ve köklü bir sözcük: görüş, yargı, hüküm. “Şu kanıya vardık” dediğinizde, iddia ettiğiniz şey, bir sonuç. Güya bir süreçten geçmiş, veriye dokunmuş, mantıksal bir patikadan yürümüş. Ama soralım: Hangi süreç? Hangi veri? Kim vardınız? Bu sorulara net cevap yoksa, “kanı” bir görüşten öteye geçmez.

“Kanısına ne demek?” Sözlükteki Anlam Yetiyor mu?

Sözlükte karşılık bulmak kolay: “yargı, hüküm.” Ama pratikte “kanı” ile “kanıt” arasındaki bir harflik fark, koca dünyalar yaratıyor. “Kanı”nın arkasında çoğu zaman ölçüm değil, sezgi; deney değil, eğilim; veri değil, otorite saklanıyor. Otorite kim? Gazetedeki “isim vermek istemeyen kaynak” mı? Toplantıdaki “üst düzey yönetici” mi? Akademideki “literatürde genel kanı” mı? Provokatif soru: Genel kanı, genel tembellik olamaz mı?

Mini Ayrım Tablosu

• Kanı: Görüş, yargı. Temeli olabilir ama olmak zorunda değil.
• Kanaat: İnanç, eğilim. Nesnellik iddiası zayıf.
• Sanı: Varsayım, tahmin. Açıkça geçicidir.
• Kanıt: Denetlenebilir veri, gerekçe, yöntem.

Peki siz hangisini söylüyorsunuz? Kanı mı, kanıt mı?

Neden Rahatsız Edici? “Kanısına Varmak” Bir Dilsel Kaçış

“Kanısına varmak”, sorumluluğu pasif cümlelere gömerek konuşanı görünmez kılar: “A firmasının değer kaybettiği kanısına varıldı.” Kim vardı? Hangi modelle? Hangi zaman aralığında? Hangi hatayla? Bu belirsizlik, iddiayı eleştiriye kapalı hale getirir. Çünkü itiraz ederseniz, “Ben sadece kanımı söyledim” kalkanı devreye girer. Dil, kalkan olduğunda, hakikat kılıçsız kalır.

Provokatif soru: Bir cümle, tek bir somut sayı söylemeden “sonuca” varıyorsa, ona niye “kanı” değil de “kanıt” muamelesi yapalım?

Delil mi, Sezgi mi? Sınırı Koymanın Yolu

Bir “kanı”, yönteme dayanıyorsa saygıyı hak eder. Ama yöntem görünür değilse, bu yalnızca kanaattir. “Kanısına vardık” demek istiyorsanız, şunu sunmalısınız:

1. Dayanak: Hangi veri seti? Kaynağı, kapsamı?
2. Yöntem: Hangi ölçüt, hangi model, hangi istatistik?
3. Belirsizlik: Hata payı, güvenirlik aralığı, sınırlılıklar?
4. Paydaş: “Biz” kim? Tek kişi mi, kurul mu, körler sağırlar derneği mi?

Bunlar yoksa, “kanı”nın parıltısı yalnızca sözcük cilasıdır.

“Kanısına Vardık” Dendiğinde Çalan Kırmızı Alarmlar

• Pasif çatı: “varıldı, görüldü, anlaşıldı.” Kim tarafından?
• Belirsiz özne: “Uzmanlar, çevreler, kaynaklar…” Kim bunlar?
• Sayı yok: yüzde, örneklem, tarih aralığı, adım adım yöntem yok.
• Çıkarım sıçraması: korelasyon → nedensellik, duygu → veri.

Zayıf Yönler ve Tartışmalı Noktalar

1) Hesap verebilirlik erozyonu: “Kanısına varıldı” demek, kimseyi tekil olarak hesaba çekememek demektir. Kim hata yaptı? Bilemezsiniz.

2) Otoriteyle makyaj: “Genel kanı” denir, tüm ayrıntılar halının altına süpürülür. Böylece farklı veriler susar, konforlu çoğunluk konuşur.

3) Algı ekonomisi: Manşetler “kanıya” bayılır; çünkü karmaşık veriyi sadeleştirir. Ama sadeleştirme, çarpıtmanın öz kardeşidir.

4) Akademik sis: Kaynakça kabarır, yöntem kısmı kısalır. Sonuç: “Kanısına varıldı.” Peki nasıl? “Gelenek böyle.”

Provokatif soru: “Kanı”nın arkasında bir tasarım hatası, bir ölçüm sapması, bir örneklem yanlılığı varsa, hâlâ “varıldı” diyebilir misiniz? Yoksa yalnızca varmış gibi mi yaptınız?

Karşı Argüman: “Ama Dilimizi Zenginleştiriyor”

Elbette “kanı” kelimesi dilsel zenginlik. Her görüş veriyle ölçülemez. Ancak sorun, bilgi iddiası taşıyan cümlelerde “kanı”yı kanıt yerine geçirerek meşrulaştırmak. “Bence” demek bazen daha dürüsttür. Dürüstlük, zenginliğin ilk şartıdır.

Pratik Rehber: Kanıyı Kanıta Yaklaştırmak

Şöyle deyin:

• “X tarihleri arasında Y veri setiyle yaptığımız ölçümlere göre… (n=…, hata payı=…) şu sonuca ulaştık.”
• “Elimizde kanıt yok; bu yalnızca bir kanı ve şu varsayımlara dayanıyor: …”
• “Bu, geçici bir sanı: test edilmesi gereken hipotezimiz şu: …”
• “Genel kanaat şöyle; fakat şu karşı veriler bunu sorguluyor: …”

Böylece sorumluluk netleşir, tartışma somutlaşır, iddia şeffaflaşır.

İletişimci, Yönetici, Araştırmacı İçin Kontrol Listesi

1. Özne: Kim vardınız?
2. Dayanak: Hangi veri? Nereden?
3. Yöntem: Nasıl vardınız?
4. Sınır: Ne zaman ve nerede geçerli?
5. Seçenek: Alternatif açıklama nedir?

Bu beş sorudan biri eksikse, “kanı”nızı “kanıt” gibi satmayın.

Okuru Gıdıklayan Sorular

• “Kanısına varıldı” dediğiniz en son cümlenin hangi kısmı ölçülebilir?
• Bu cümleyi bir sayıyla güçlendirebilir misiniz? Yoksa bir isim mi saklıyorsunuz?
• “Genel kanı” sizin düşünmenizi kolaylaştırıyor mu yoksa tembelleştiriyor mu?

Son Söz: Tartışmaya Davet

Kanısına ne demek? Sözlükte “yargı.” Pratikte ise çoğu zaman kusursuz belirsizlik. Dil, bizi gerçeğe yaklaştırdığı kadar ondan uzaklaştırma gücüne de sahip. Bu yüzden çağrım net: “Kanıya varmak” yerine, “nasıl vardığını” anlat. Şeffaflık, tartışmanın yakıtıdır. Sizce de öyle değil mi? Yoksa siz bu yazı hakkında hangi kanıya vardınız—ve hangi kanıtla?